گفت و گو درباره حوادث تروریستی پاریس
شفقنا- شیما مفیدی راد: وقایع تروریستی فرانسه و پیامدهای آن به سرعت در رسانه ها منعکس شد و اصلی ترین خبر آنها را به خود اختصاص داد. در این گونه حوادث، واکنش سیاستمداران و جامعه و شدت یافتن اسلام هراسی در جوامع غربی، مهاجران مسلمان را دچار نگرانی و گاهی تهدید می کند. حجت الاسلام و المسلمین دکتر رحیم نوبهار، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با تأکیدی که بر لزوم نمایش چهره اسلام رحمانی و واقعیت اسلام دارد، با محکوم کردن حادثه اخیر پاریس و حوادث مشابه به خبرنگار شفقنا می گوید: این حوادث نمی تواند هیچ ارتباطی با اسلام و بدنه جامعه مسلمان ها داشته باشد.
او با اعتقاد بر اینکه وقت آن رسیده است که کشورهای اسلامی در گام نخست، از منافع زودگذر سیاسی چشم پوشی کنند، بیان می کند: دولت ها در کشورهای اسلامی باید به منافع راهبردی مسلمان ها و امت اسلامی و بلکه همه آدمیان به مثابه بندگان خداوند توجه کنند و به جای دمیدن روح تفرقه و فرقه گرایی، برای نهادینه کردن روح بردباری، گذشت و تسامح در جامعه بکوشند. بخشی از این کار از طریق توجه جدی به منابع و مواد درسی و آموزشی در مدارس دینی و غیر دینی است. نهادهای بین المللی باید از کاربست معیارهای دوگانه بپرهیزند. کشتار و ترور در هر جا باید حساسیت ها و پیگیری های بدون ملاحظه این نهادها را درپی داشته باشد.
متن گفت وگوی شفقنا با دکتر نوبهار را بخوانید:
*فرانسه پیش از واقعه اخیر پاریس هم مورد طمع تروریست ها قرار گرفته است از جمله می توان به حادثه شارلی ابدو اشاره کرد. به دلیل اینکه این حوادث اغلب توسط تروریست های مدعی اسلام گرایی انجام می شود، معمولا تقویت موج اسلام هراسی و اسلام ستیزی را در دنیای غرب به دنبال دارند. نظر شما چیست و با توجه به اثر آن بر تشدید اسلام هراسی، این وقایع را چگونه تحلیل می کنید؟
نوبهار: به نظر می رسد حتی برای اکثریت مردمانی که بویژه در مغرب زمین از نزدیک، مسلمان ها را در جریان زندگی اجتماعیشان تجربه کرده اند و دیده اند، روشن باشد که به سختی می توان این اقدامات تروریستی را به اسلام و حتی به مسلمان ها نسبت داد. تا جایی که من آشنا هستم، اکثریت قریب به اتفاق مسلمان ها در کشورهای مختلف اروپایی و همینطور آمریکا با روح صلح و همزیستی مسالمت آمیز با یکدیگر زندگی می کنند. این حوادث که ما آرزو می کنیم بنیانگذاران و مرتکبان آن هیچوقت موفق نشوند، نمی تواند هیچ ارتباطی با اسلام و بدنه جامعه مسلمان ها داشته باشد. به علاوه وقتی مسلمانان هم خود هر روز به نوعی قربانی این عملیات هستند بعید است انسان های هوشمند و حتی عادی نتوانند دریابند که این اقدامات پدیده ای نیست که ضرورتا توسط مسلمانان طراحی و علیه غیرمسلمانان اجرا می شود.
*بعضی افراد و گرایش ها با اشاره به نقش غرب در شکل گیری و توسعه داعش، اتفاق رخ داده را پیامد اقدام خود آنها می دانند. آیا این نگاه نوعی خشونت با خشونت نیست؟
نوبهار: افزون بر مشکل پاسخ خشونت با خشونت، این نوع تحلیل متضمن نوعی بی انصافی و نوعی نادیده گرفتن ابعاد گوناگون مسأله است. بر فرض که دولتی در مواجهه با تروریسم، کوتاهی هایی داشته باشد، کدام آموزه انسانی، الهی یا اسلامی می تواند تجویز کند که مردمان بی گناهی که بدون هیچ دفاعی در جایی در حال گذران زندگی عادی خود هستند، قربانی آن کوتاهی ها شوند و تاوان آن کم کاری ها را بپردازند.
*نگاه اسلام به ترور و تروریسم چگونه است؟
نوبهار: در اسلام همیشه ترور در قالب دلیل ها و متون تأکیدآمیز، مورد نکوهش قرار گرفته و نشان ناجوانمردی تلقی شده است. علاوه بر آن ترورهایی که در منابع دینی از آن نهی شده است، ترورهایی است که کسی انسان مشخصی را که هدف و سوژه خود اوست به قتل برساند؛ در حالی که در ترورهایی که امروز در جهان می بینیم و روزهای گذشته در لبنان و در فرانسه دیدیم، وضعیت به گونه ای دیگر است. متأسفانه این بار انبوهی از انسان های بی گناه و بی دفاعی آسیب می بینند و مورد هجوم قرار می گیرند که در حال انجام مناسک دینی، در حال انجام زندگی عادی یا در حال گذراندن یک برنامه تفریحی و سیاحتی و گردشی هستند. این شکل ترور بسیار غیر اخلاقی، ضد انسانی و ضد دینی است که در عمق وجدان هر انسانی محکوم و نکوهش شده است.
*در هفته اخیر بعد از اتفاق تروریستی، مسجدی در اسپانیا آتش زده شد و بسیاری آن را به اتفاق رخ داده در پاریس نسبت می دهند. با توجه به اینکه تهدیداتی از طرف داعش هم برای گسترده تر شدن این عملیات در اروپا شده است، کنار هم کذاشتن این حوادث می تواند پیام های نگران کننده ای برای مهاجران مسلمان در اروپا داشته باشد. تبعات این موضوع را برای مهاجران مسلمان اروپا چقدر جدی می دانید و واکنش احتمالی آنها را چگونه ارزیابی می کنید؟
نوبهار: فشارها و محدودیت هایی که در برخی از نقاط جهان برای مسلمان ها وجود دارد را درک می کنم، اما به گمانم بدنه جامعه اسلامی بسیار صبورتر، بزرگوارتر و انسانی تر از آن هستند که به انتقام آتش گرفتن یا سوزاندن مسجدی جمعی بی گناه را در جایی دیگر به قتل برسانند. برابر آموزه های مسلم ادیان ابراهیمی و اسلام، مجازات، یک امر شخصی است یعنی تنها کسی مجازات می شود که فاعل مستقیم، مسبب جدی، مباشر یا معاون جرم باشد. انتقام گرفتن از بیگناهان به خاطر اینکه افراد دیگری رفتار نابجایی را انجام داده اند، در قاموس اسلام و مسلمانی نمی گنجد.
*این ماجرا را از یک بعد دیگر هم می توان نگاه کرد. اینکه اتفاق رخ داده در پاریس و آن اسلام هراسی تشدید شده واکنش هایی ارتجاعی را در برابر مهاجران مسلمان به دنبال داشته باشد. از این زاویه ماجرا را چطور می بینید؟
نوبهار: شاید خیالپردازانه باشد که بگوییم این گونه وقایع، تأثیری بر همزیستی مسلمان ها با غیر مسلمان ها و نوع رابطه سالم و انسانی آنها نمی گذارد، اما روح خوشبینی به ما می گوید که اکثریت مردمانی هم که در آن دیار زندگی می کنند، به خوبی مسایل را درک می کنند و می دانند که تندروی هایی از این دست که امروز در اینجا و آنجا صورت می گیرد، نه مورد قبول هیچیک از ادیان الهی و اسلام است و نه مورد تأیید هیچیک از پیروان ادیان است. ما امیدوار هستیم که غیر مسلمان ها هم با درک واقع بینانه از اسلام و واقعیت زندگی مسلمان ها تحت تأثیر رویکردهای تندروانه ای که معمولا بعد از چنین عملیاتی انتظار می رود، قرار نگیرند و با روح صبر و بردباری این دوران البته سخت را سپری کنند.
*این اتفاق می تواند موجب تشدید نژادپرستی در اروپا شود و در آن صورت مهاجرانی که در اروپا حاضرند، بویژه مسلمانان باید چه واکنشی در قبال این ماجرا داشته باشند تا از دامن زدن به تنش ایجاد شده جلوگیری شود؟
نوبهار: البته مسایل نژادی و مذهبی تا اندازه ای از همدیگر جداست، اما من فکر می کنم برای طرفین دو نژاد یا دو دین در چنین موقعیت هایی، بهترین شیوه، صبر، مدارا و شیوه بردباری است. ما مسلمان ها باید توجه کنیم که برابر آموزه هایی که از پیامبر(ص) و اهل بیت ایشان فرا گرفته ایم، مدارا و تحمل دیگران نصف دین است. به اعتقاد من کلمه نصف در تعابیری از این دست که در متون دینی آمده است، به نصف کمّی و عددی اشاره ندارد؛ بلکه می خواهد بگوید جوهر دین، مدارا است. صبری که در آموزه های دینی ما بر آن تأکید شده، در چنین میدان ها و عرصه هایی باید خود را نشان دهد. ما مسلمانان باید روح حلم، بردباری، گذشت و تسامح را در واقعیت زندگی خود با برادران غیر مسلمانمان در چنین موقعیت هایی نشان دهیم. این پادزهری است برای کسانی که می خواهند جنگ های دینی و نژادی راه بیاندازند.
*با توجه به نگاهی که اسلام به تروریسم دارد و ارزشی که برای جان انسان ها قایل هست، در حال حاضر در شرایطی که این گروه های تروریست مدعی اسلام گرایی این چهره خشونت بار را به غلط از اسلام نشان می دهند، کشورهای مسلمان، دولت ها و ملت های مسلمان و نهادهای بین المللی مسلمانان در این راستا چه کاری می توانند انجام دهند؟
نوبهار: تا آنجایی که به دولت ها مربوط می شود، وقت آن رسیده است که کشورهای اسلامی در گام نخست، از منافع زودگذر سیاسی چشم پوشی کنند. این یک ضرورت اجتناب ناپذیر در زمان ماست. دولت ها در کشورهای اسلامی باید به منافع راهبردی مسلمان ها و امت اسلامی و بلکه همه آدمیان به مثابه بندگان خداوند توجه کنند و به جای دمیدن روح تفرقه و فرقه گرایی، برای نهادینه کردن روح بردباری، گذشت و تسامح در جامعه بکوشند. بخشی از این کار از طریق توجه جدی به منابع و مواد درسی و آموزشی در مدارس دینی و غیر دینی است. کودکان ما باید از آغازین روزهای ورود به مراکز آموزشی، ارج و منزلت جان و سلامت آدمی را درک کنند. متأسفانه آموزش هایی که در بعضی از کشورهای با اکثریت مسلمان وجود دارد، به گونه ای است که به جان و سلامت انسان، ارزش و بهای شایسته داده نمی شود. این آموزش باید جدی گرفته شود، اما حتی پیش از آن سهم جامعه مدنی، حوزه عمومی و نهادهای مردمی در توسعه و تعمیق روح مدارا و احترام جان و سلامت انسان بسیار مهم است. متأسفانه بسیاری از کسانی که در دام گروهک های تروریستی و در تله آنها گرفتار می شوند، نه ارزش و اهمیت جان خود را و نه ارزش و اهمیت جان دیگران را درک می کنند. این آموزش باید جدی گرفته شود. مجموعه جهان اسلام و بشریت، مجموعه بسیار متنوعی از نظر زبان، نژاد، فرهنگ، عقاید مذهبی و حتی عقاید غیرمذهبی است، اما در دیدگاه الهی و انسانی و قرآنی همه از ارزش انسانی برخوردارند. مهم این است که این عالم و این تنوع را نه اینکه به زور تحمل کنیم بلکه از این تنوع که تجلی مشیت و خواست حق تعالی است، استقبال کنیم و در واقع از تحمل به فراتر از تحمل برویم و از تنوع استقبال کنیم.
نهادهای بین المللی بویژه آنها که در زمینه توسعه صلح و گسترش فرهنگ مدارا و ترویج حقوق بشر نقش دارند باید از کاربست معیارهای دوگانه بپرهیزند. کشته شدن هر انسان بی گناهی در هر جای زمین باید حساسیت برانگیز باشد. کشتار و ترور در هر جا باید حساسیت ها و پیگیری های بدون ملاحظه این نهادها را درپی داشته باشد.